Osmanlı Devletinde yetişen âlimlerden ve tasavvuf büyüklerinden. İsmi, Muhammed, lakabı Muhyiddîn ve Kutbüddînzâde’dir. Kutbüddîn-i İznîkî’nin oğludur. Nesebi, Muhammed bin Kutbüddîn bin Muhammed Rûmî el-İznîkî’dir. İznik’de doğdu. Doğum târihi belli değildir. Hanefî mezhebi âlimlerindendir. Çok kitap yazdı. 885 (m. 1480) senesinde Edirne’de vefât etti. Zindanaltı’nda Tatarhânîler mezarlığına defnedildi.

İlk tahsilini doğum yeri olan İznik'te Alaeddin Esved'in oğlu Hasan Paşa’nın elinde yaptı. Devrinin meşhûr âlimi Molla Fenârî’den, din ilimlerini ve zamanının fen bilgilerini okudu. Her ilimde mütehassıs bir âlim olarak yetişti.

Aklî ve naklî ilimlerde büyük bir âlim olan Muhammed bin Kutbüddîn-i İznîkî, tasavvuf ilmi ile de meşgûl olmuş sâlih bir zât idi. Asrının fazilet, zühd ve vera’ sahibi âlimleri arasında temayüz etmiş, emsalleri arasında pek yükselmişti. Fıkıh, tasavvuf ve fen ilimlerini kendisinde topladı. Bir çok konuya vukufunun yanı sıra rüya tâbirinde de üstâd idi. Sözleri pek te’sîrli idi. Tasavvuf ilminin inceliklerine âit çok yüksek bilgileri eserlerinde yazdı. Kendisini ve eserlerini pekçok âlim medhetti, övdü. Büyük İslâm âlimi Seyyid Abdülhakîm Arvâsî: “(Miftâh-ül-cenne) ilmihâlinin yazarı sâlih bir zât imiş. Okuyanlara faydalı olur” buyurmuştur. Fatih Sultan Mehmed'in de çok değer verdiği şahsiyetlerden biri idi.

İznik’de, kadılık, Sultan Orhan Medresesi’nde müderrislik ve müftîlik vazîfelerini de îfâ etmiştir. Orhan Gazi Medresesi’nde görevlendirildiği sırada Fatih Sultan Mehmed'in 875 (m. 1470)’de Eğriboz ve 881 (m. 1476)’da Boğdan seferlerine katılmıştır. 885 (1480)’de Rodos seferine de katılarak askeri teşvik için cihâda ait bir risâle hazırlamış ve ordunun muzaffer olması ve fethin gerçekleşmesi için okunması gereken duaları da yazmıştır. Bu dualar orduya dağıtılarak askerin okunması sağlanmış, zafer ve fetih müyesser olmuştur.

Zeyniyye tarikatına intisap edip, Merzifonlu Şeyh Abdürrahîm Rumî’den ders almıştır. Ayrıca, Bayramiyye'ye de intisap etmiş, Akşemseddin'in nezaretinde halvete girip icâzet almıştır.

Muhammed İznîkî de babası gibi derin âlim idi. Çok kitâb yazdı. Evlenmek istiyen bir erkeğin, Muhammed bin Kutbüddîn İznîkî’nin “Mürşid-ül-müteehhilîn” ve “Mürşid-ünnisâ” kitâblarını okuması çok fâidelidir. Eserlerinden başlıcaları şunlardır:

1- Miftâh-ül-cenne: Türkçe bir eserdir. Her müslümana en önce lâzım olan ilmihâl bilgilerini, kısa ve öz olarak anlatmaktadır. “Mızraklı İlmihâl’ ve “Cennet Yolu ilmihâli” adları ile de meşhûrdur. Okuyanlara çok faydalı olduğu asırlardır görülmüştür. 2- Mürşid-ül-müteehhilîn: Fıkıh ilminin münâkehât (evlilik) bilgilerini anlatan, evlilere en güzel rehber olan kıymetli bir eser olup, Türkçe olarak yazılmıştır, 3- Şerhu miftâh-ıl-gayb: Sadreddîn-i Konevî’nin tasavvuf ilmi ile ilgili eserinin şerhi olup, esrâr-ı ilâhiyyeye mahsûs olan çok ince bilgileri ihtivâ etmektedir. 4- Fethu Miftahi'l-gayb: Sadreddîn-i Konevî’nin Miftahu'l-gayb isimli eserine Molla Fenari tarafından yapılan “Misbâhu'l-üns” isimli şerhdeki kapalı yerlerin açıklanması ve teferruattan ayıklamasını istemesi üzerine yeniden şerh etmiştir. 5- Şerhu mişkât-il-mesâbîh: Begavî’nin “Mişkât” kitabının şerhidir. 6- Zübdet-üt-tahkîk ve nüzhet-üt-tevfîk: Tasavvufî hakîkatleri açıklayan, ma’rifetler, nasihatler ve amellerin neticeleri beyanındaki umûmî kaideleri anlatan bir eserdir. 7- Ta’bîr-ül-münîf vet-te’lîf-üş-şerîf: Bu kitabında, kendisinin rüya tabiri konusunda kabiliyetli olduğunu, böyle bir özelliği bahşettiği için Allah'a teşekkür maksadıyla yazdığını belirtmiştir. Ayrıca Yusuf aleyhisselâmı, hem kabrinin başında ziyareti sırasında keşfi açılmak suretiyle, hem de rüyasında çok güzel bir surette gördüğünü belirttikten sonra, onun bereketiyle böyle bir eser meydana getirdiğini de yazmıştır. 8- Şerh-ül-füsus. 9- Şerh-ül-nüsus. 10- Şerh-ül-Evrâd-ı Zeyniye. 11- İkdü’s-semîn ve’l-akdü’l-yemîn.